Trong bài phát biểu tại Giáo hoàng Học viện Gregorian ngày 5 tháng 11 năm 2024, Đức Phanxicô nhấn mạnh đến tầm quan trọng của một đời sống đức tin “chân chính và sâu sắc” ngược với đức tin ngài gọi là “đức tin Coca-Cola”, loại đức tin bấm nút có liền… Theo ngài, đây là mười điều then chốt để có được đức tin chân chính.
1. Tìm Chúa ở mọi nơi
Ngày chúa nhật 20 tháng 4, vài giờ trước khi qua đời, ngài có bài giảng lễ Phục sinh cuối cùng, ngài xin giáo dân có tâm hồn sốt sắng tìm Chúa Kitô Phục sinh: “Xin anh chị em tìm kiếm Ngài trong cuộc sống hàng ngày, trên khuôn mặt của anh chị em chúng ta, tìm Ngài ở mọi nơi trừ ở ngôi mộ này.”
Để nhận ra Chúa Kitô nơi những người chúng ta gặp hằng ngày, chúng ta phải siêng năng đọc Phúc Âm. Ngài khuyên chúng ta có quyển Phúc âm bỏ túi để đọc đi đọc lại, để say mê Kinh Thánh (Kinh Truyền Tin ngày 31 tháng 10 năm 2021). Khi Phúc âm thấm sâu vào tâm hồn, Phúc âm sẽ là “tiếng nói của lương tâm” và chạm đến mọi khía cạnh của cuộc sống.
2. Cầu nguyện là hơi thở của đức tin
Mối quan hệ với Chúa Kitô phát triển qua lời cầu nguyện. Cầu nguyện nuôi dưỡng đời sống thiêng liêng và đời sống hành động: “Chúng ta phải luôn nuôi dưỡng không gian nội tâm để mang lại ý nghĩa kitô giáo cho cam kết và hoạt động của chúng ta. Giáo hội không thể sống nếu không có lá phổi cầu nguyện.” (Evangelii gaudium, số 262).
Trong bài giáo lý đọc trong buổi Kinh Truyền Tin ngày 4 tháng 11 năm 2020, ngài nhấn mạnh: “Lời cầu nguyện của Chúa Giêsu là bánh lái dẫn đường, là bí mật cuộc đời, là bí quyết của đời sống chúng ta: Đó là ước muốn đầu tiên trong ngày, là điều được làm lúc bình minh, trước khi thức dậy. Bằng cách lần chuỗi Mân Côi, tham dự Mạng lưới Cầu nguyện Toàn cầu, tham dự các buổi cầu nguyện trong giáo xứ.”
3. Hiểu rõ bản thân không phải là chuyện dễ dàng!
Từ tháng 8 năm 2022 đến tháng 1 năm 2023, ngài giảng một khóa giáo lý dài về khả năng phân định, giúp chúng ta đưa ra những quyết định đúng đắn. Là tu sĩ dòng Tên, ngài thấm nhuần linh đạo Thánh I-Nhã với kho tàng các bài tập Linh thao: “Phân định là việc làm quan trọng liên quan đến mọi người, vì lựa chọn là một điều thiết yếu của cuộc sống. Những lựa chọn trong cuộc đời là mối quan hệ của chúng ta với Chúa được hiện thực hóa.”
Việc đưa ra lựa chọn đòi hỏi “trí thông minh, chuyên môn và ý chí”, nhưng cũng cần có tình cảm và khả năng “bắt đúng thời điểm” trong những tình huống đôi khi không lường trước được. Phân định là khó khăn, vì khi chúng ta chọn “một cái gì đó trông có vẻ đẹp nhưng thực ra lại không đẹp”, hoặc ngược lại, “biết đó là tốt đẹp cho mình, nhưng lại không lựa chọn”.
Phân định đòi hỏi chú ý đặc biệt đến “những gì đang diễn ra trong tâm hồn chúng ta; những cảm xúc và ý tưởng, chúng ta phân định chúng đến từ đâu, chúng dẫn đi đâu”. Đó là lý do vì sao Đức Phanxicô xin “chúng ta thành thật xét mình mỗi ngày, trong đối thoại với Chúa, Đấng yêu thương chúng ta. điều này chỉ có thể làm khi chúng ta cầu nguyện (Gaudete et exsultate, số 169).
4. “Sự thật đáng giá hơn ý tưởng”
Điểm đặc trưng trong tinh thần của Đức Phanxicô là neo giữ trong thực tế, trong tính cụ thể của các tình huống: Trong Tông thư ngày 19 tháng 6 năm 2023, ngài viết nhân kỷ niệm 400 năm ngày sinh của triết gia Blaise Pascal: “Không có gì nguy hiểm hơn một ý nghĩ không có thực.”
Sự gắn bó với điều cụ thể này được thể hiện qua sự chú ý đặc biệt của ngài với những biểu hiện phổ biến của đời sống đức tin, thông qua cử chỉ, giác quan, cơ thể: thắp nến, chạm vào tượng, đi hành hương… Ngày 15 tháng 12 năm 2024, ngài nói tại Ajaccio: “Khi thể hiện đức tin bằng những cử chỉ đơn giản và ngôn ngữ tượng trưng bắt nguồn từ văn hóa người dân, từ lòng mộ đạo bình dân, chúng ta thấy được sự hiện diện cụ thể của Chúa Giêsu trong thân xác sống động của lịch sử.” Ngài ca ngợi các sinh hoạt lễ hội bình dân: “Một lòng đạo đức không lễ hội sẽ không có hương thơm, không phải lòng đạo đức đến từ một cách tự nhiên.”
5. “Nói từ trái tim, hành động từ trái tim”
Năm 2024, khi công bố Thông điệp Dilexit nos “Ngài yêu thương chúng ta”, Đức Phanxicô đã làm mọi người ngạc nhiên vì ngài dành một thông điệp cho Thánh Tâm, đối tượng một lòng tôn kính bị cho là lỗi thời. Nhưng chính trong trái tim, con người mới tìm thấy gốc rễ của mọi sức mạnh, niềm tin, đam mê và các lựa chọn khác của mình” (số 9). Vì “trái tim là nơi chân thành, nơi chúng ta không thể lừa dối và giả dối” (số 5), nơi chúng ta tìm thấy sự thống nhất của mình: “Nếu tình yêu có ở đó, con người nhận ra căn tính của mình một cách trọn vẹn và sáng tỏ” (số 21).
Đó là lý do vì sao ngài giải thích, “Thánh Tâm là nguyên lý thống nhất của thực tại, vì ‘Chúa Kitô là trái tim của thế giới’ (Đức Gioan Phaolô II, số 31). Khi đọc lại Kinh Thánh, Đức Phanxicô xin chúng ta tôn kính Thánh Tâm, nơi ngài thấy sự tổng hợp của lời Chúa: “Trong Trái Tim bị đâm thâu của Chúa Kitô, tất cả tình yêu đều được tập trung ở đó, được ghi khắc trong thân xác.” (số 101).
6. Noi gương các thánh, “mỗi người có một con đường”
Đức Phanxicô thích nói về các vị thánh, ngài nói nhiều hơn các giáo hoàng khác. Theo cách riêng của mỗi thánh, các thánh là mẫu gương cho chúng ta, các ngài khuyến khích và đồng hành với chúng ta (Gaudete et exsultate). Khi đưa ra con đường nhỏ bé của mình, Thánh Têrêxa Hài đồng Giêsu cho chúng ta tự tin: “Không có con đường nào khác đưa chúng ta đến tình yêu thật sự” (Tông huấn ngày 15 tháng 10 năm 2023). Thánh Charles de Foucauld, “người anh em của mọi người, người chào đón mọi người” cho chúng ta thấy sức mạnh truyền giáo của sự dịu dàng và nhân hậu (bài giáo lý ngày 18 tháng 10 năm 2023). Thánh I-Nhã và Thánh Phanxicô Assisi cũng vậy. Đức Phanxicô khuyên chúng ta nên bắt chước sự thánh thiện của “các thánh ở nhà” (Gaudete et exsultate), các cha mẹ kiên nhẫn nuôi dạy con cái, sống tại gia và mỉm cười ngay cả trong đau khổ.
7. Khiêm nhường là con đường dẫn đến mọi đức tính
Trong nhiều bài viết, Đức Phanxicô nhắc bổn phận khiêm nhường: “Trong những trang đầu Phúc Âm, tinh thần khiêm nhường và khó nghèo là nguồn gốc của tất cả” (suy niệm ngày 22 tháng 5 năm 2024). Khiêm nhường bảo vệ chúng ta khỏi bị kiêu ngạo. Trong lần họp báo đầu tiên năm 2013, ngài nói: “Nếu một người đồng tính chân thành đi tìm Chúa, tôi là ai mà phán xét họ?” Khiêm nhường là cánh cửa dẫn đến mọi đức tính: dịu dàng, nhân từ, trong sáng.
Để có được đức tính khiêm nhường, tôi phải chấp nhận những sỉ nhục của cuộc sống, đó là lời mời gọi của Đức Phanxicô: “Nếu chúng ta không chịu đựng được một số sự sỉ nhục, nếu chúng ta không khiêm nhường, chúng ta không đi trên con đường nên thánh.” Vì vậy, ngài khuyên chúng ta nên đọc lại Các Mối Phúc Thật (Gaudete et exsultate, chương 3).
8. Chúng ta cần xây cầu, không xây những bức tường
Giáo hội không tránh khỏi cám dỗ tự bảo vệ mình. Vào đầu triều, trong một thánh lễ ở Nhà nguyện Thánh Marta, Đức Phanxicô nhấn mạnh, Giáo hội không phải là “trạm hải quan”, cho một số người nhập cảnh, một số không. Ngài nói đến trường hợp các linh mục từ chối rửa tội cho con của các cặp chưa kết hôn hoặc cha mẹ đơn thân.
Trong Thông điệp Tất cả là Anh em Fratelli tutti công bố năm 2020, ngài đề xuất “một giấc mơ mới về tình huynh đệ và tình bạn xã hội không chỉ giới hạn trong lời nói”, theo gương Thánh Phanxicô Assisi khi ngài đến thăm Vua Malik Al Kamil ở Ai Cập.
9. Mở các cánh cửa
Năm 2013, trong tông huấn đầu tiên Niềm vui Tin mừng, Evangelii Gaudium, ngài kêu gọi một Giáo hội đi ra vùng ngoại vi để gặp những người nghèo khổ nhất: “Chúng ta hãy ra đi để trao ban cho mọi người sự sống của Chúa Giêsu Kitô” (số 49). Niềm vui Tin Mừng luôn là động lực để lên đường, trao ban, ra khỏi chính mình, bước đi và gieo trồng ngày càng mới mẻ, ngày càng xa hơn” (số 21). Đến với người khác, rao giảng Phúc Âm không khác gì hoạt động xã hội. Cả hai đều là một phần không thể thiếu của đời sống tâm linh (số 78).
10. Buồn bã là không thánh thiện
Chủ đề về niềm vui xuất hiện trong mọi bài giảng của ngài. Niềm vui được giải thoát khỏi tội lỗi và loan báo Tin Mừng là niềm vui được sống trong những chuyện nhỏ nhặt bình thường của cuộc sống hằng ngày” (Evangelii Gaudium, số 4), niềm vui được sống trong gia đình, niềm vui trước hạnh phúc của người khác (Amoris Laetitia), niềm vui khi chiêm ngắm thế giới (Laudato Si’, số 12). Với Chúa Giêsu Kitô, niềm vui được sinh ra và luôn được tái sinh (Evangelii Gaudium, số 1). Niềm vui làm chúng ta mỉm cười, và tinh thần hài hước có một vai trò quan trọng. Đức Phanxicô luôn khuyên chúng ta có “tinh thần hài hước”.
Các bài giáo lý của Đức Phanxicô
Trong mười hai năm làm giáo hoàng, trong các buổi tiếp kiến ngày thứ tư hàng tuần, Đức Phanxicô triển khai các bài giáo lý về nhiều vấn đề thần học, thiêng liêng, mục vụ, Kinh thánh. Đơn giản và dễ hiểu cho đời sống đức tin của giáo dân. Phân định, cầu nguyện, truyền giáo, các bí tích, Các Mối Phúc Thật, các bài trong Tân Ước, các suy tư về Thánh Giuse, 21 chủ đề đã được khai triển từ năm 2013 đến năm 2015 đã được đăng trên trang web Vatican tiếng Việt: https://www.vaticannews.va/vi.html.
Về các nhân vật của đời sống thiêng liêng, Đức Phanxicô đặc biệt kính mến Thánh Charles de Foucauld, Thánh Têrêxa Lisiơ, Thánh I-Nhã và bà Madeleine Delbrel.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch(phanxico.vn)